बाँम्बे गृहनिर्माण मंडळाची स्थापना १९४८ साली झाली आणि त्यांचे कार्यक्षेत्र संपुर्ण महाराष्ट्रात विदर्भाशिवाय होते. विदर्भ गृहनिर्माण मंडळाची स्थापना सन १९५१ साली झाली. व त्यांची कार्यक्षेत्र विदर्भ प्रदेशात मध्य प्रदेश राज्यात होती.

ही दोन्ही मंडळे निवासी इमारतींचे विविध योजनाअंतर्गत बांधकामाचे काम संस्थाच्या विविध घटकांसाठी करीत.या इमारतींचे वितरणाचे आणि देखभालीचे काम सुध्दा यांच्याकडून पाहिले जात होते. सन १९६० साली राज्याच्या पुनर्बांधणीनंतर विदर्भ गृहनिर्माण मंडळ बाँम्बे गृहनिर्माण मंडळात समाविष्ट केले. या मंडळास नंतर महाराष्ट्र गृहनिर्माण मंडळ असे संबोधिले जाते. बाँम्बे इमारत दुरूस्ती व पुनर्रचना मंडळ याची स्थापना बाँम्बे बिंल्डीग रिपेअर बोर्ड कायदा १९६९ अंतर्गत करण्यात आली. महाराष्ट्र झोपडपटटी सुधार मंडळाची स्थापना मुंबई झोपडपटटी सुधार मंडळ कायदा १९७३ अंतर्गत करण्यात आली.

म्हाडाची स्थापना १९७७ च्या कायदा अन्यवे महाराष्ट्र गृहनिर्माण मंडळ मुंबई इमारत दुरूस्ती व पुनर्रचना मंडळ आणि मुंबई झोपडपटटी सुधार मंडळे यांच्या एकत्रिकरण करून म्हाडा कायद्याअंतर्गत मुंबई इमारत दुरूस्ती व पुनर्रचना मंडळ आणि मुंबई गृहनिर्माण मंडळ एकत्रित करून बाँम्बे गृहनिर्माण व क्षेत्रविकास मंडळाची स्थापना केली. १९९२ साली पुन्हा बाँम्बे इमारत व दुरूस्ती पुनर्रचना मंडळाची स्वंतत्ररीत्या बाँम्बे गृहनिर्माण व क्षेत्रविकास मंडळातून वेगळे करून करण्यात आली. नंतर बाँम्बे गृहनिर्माण व क्षेत्रविकास मंडळास नवीन नाव मुंबई गृहनिर्माण व क्षेत्रविकास मंडळ देण्यात आले (म्हाडा).

संरचना

जनसंपर्क कार्यालय उपाध्यक्ष तथा मुख्य कार्यकारी अधिकारी यांच्या थेट अधिपत्याखाली येते. जनसंपर्क विभागाचे प्रशासन प्राधिकरणाचे सचिव यांचे अधिपत्याखाली मोडते. जनसंपर्क कार्यालयात एक प्रशासकिय अधिकारी, एक अधिक्ष आणि इतर कर्मचारी असतात. हा विभाग प्राधिकरणाच्या सर्व जनसंपर्क संबंधीत बाबीशी जुडलेले कार्य पाहतो. प्राधिकरणांची ९ मंडळे शासनाचे विभाग व शासनाच्या विविध एंजन्सी यांच्याशी थेट संपर्कात असते.

जाहिराती:
  • म्हाडाच्या विविध प्रादेशिक मंडळाच्या जाहिराती वर्तमानपत्रांना पाठविण्यात येतात त्या वर्तमानपत्रांशी संपर्कात राहून जाहिराती योग्यरित्या व योग्य दिवशी अचूक प्रसिध्द होतील याबाबत काळजी घेणे.
  • मंडळाचे कर्मचारी व अधिकारी यांनी प्राधिकरणाच्या विविध प्रादेशिक मंडळाच्यावतीने तयार करण्यात आलेली माहिती पत्रके, पुस्तके, भिंत्तीपत्रके यादी तयार करण्याबाबत सहाय्य देणे.
  • भूखंड आणि सदनिकांच्या वितरणासाठी तयार करण्यात येणार्‍या जाहिरातीमध्ये अशा जाहिराती तयार करण्यासाठी सहयोग देणे.
  • जाहिरातीच्या पुस्तिका, माहिती पुस्तिका, अर्जाचे नमुने व त्यांच्या डिझाईन तयार करणे व याबाबत संबंधित अधिकारी व कर्मचार्‍यांना मदत करणे.
जनसंपर्क:
  • सर्वसाधारण जनता म्हाडाच्या विविध गृहनिर्माण योजना, प्रकल्प तसेच अन्य तपशिलाबाबत चौकशी करीत असतात अशा चौकशीना उत्तरे देण्यासाठी उपलब्ध असणे.
  • विविध विभागांच्या अधिकार्‍यांनी बोलविलेल्या बैठकीत सहभागी होणे.
  • जनतेच्या माहितीसाठी प्रसारीत करण्यात यावयाची वृत्ते व अन्य तपशिल याची माहिती चौकशी कक्षात बसणार्‍या कर्मचार्‍यास देणे तसेच गृहनिर्माण भवनात होणार्‍या दैनंदिन घडामोडींची माहिती चौकशी कक्षात बसणार्‍या कर्मचार्‍यास देणे तसेच गृहनिर्माण भवनात होणार्‍या दैनंदिन घडामोडींची माहिती इच्छुक अभ्यागतास वेळेवर पुरविणे.
प्रसारमाध्यमे:
  • प्राधिकरणाचे उपाध्यक्ष व अध्यक्ष , सभापती व म्हाडाच्या प्रादेशिक मंडळाचे मुख्य अधिकारी यांच्या आदेशाने पत्रकार परिषदांचे आयोजन करणे.
  • जनसंपर्क कार्यालयात आलेल्या विविध भाषेतील वर्तमानपत्राचे वाचन करून त्यामध्ये म्हाडाच्या संदर्भात जी काही माहिती असेल तो मजकूर अध्यक्ष / उपाध्यक्ष तसेच सभापती व संबधित अधिकार्‍यांना त्यांच्या माहितीसाठी त्याच दिवशी पाठविणे.
  • म्हाडामध्ये होणार्‍या विविध कार्यक्रमावर आधारीत बातमीपत्रे तयार करणे त्याचबरोबर प्रसंगानुसार होणार्‍या घटना, मान्यवर अतिथींच्या भेट, म्हाडाची घटक मंडळे यामध्ये होणार्‍या कार्यक्रमाचे वृत्त संकलन करणे व त्यावर आधारीत बातमीपत्रे (प्रेस रिलीज) तयार करून ती वर्तमानपत्रांकडे प्रसिध्दीसाठी पाठविणे.
  • वर्तमानपत्रांमध्ये म्हाडा संबंधात प्रतिकूल मजकूर प्रसिध्द झाल्यास अशा मजकूराबाबत संबंधित अधिकार्‍यांकडून खुलासा मागवून त्यावर आधारीत टिप्पणी / खुलासा / स्पष्टीकरण करून वृत्ताचे खंडण करून वर्तमान पत्रातून प्रसिध्दीस देणे.
शिष्टाचार:
  • म्हाडाच्या विविध प्रकल्पाना भेट देण्यासाठी तसेच प्रत्यक्षात म्हाडा कार्यालयास भेट देण्यासाठी भारताच्या विविध राज्यांमध्ये असलेल्या गृहनिर्माण मंडळे यांचे अधिकारी व मान्यवर अतिथींना प्रत्यक्ष आणण्याची नेण्याची व्यवस्था करणे, त्यांची प्राधिकरणाच्या वरिष्ठ अधिकार्‍यांबरोबर चर्चा होण्यासाठी भेट घटवून आणणे, त्यांना विविध प्रकल्पांना भेटी देण्यासाठी संबंधित अधिकार्‍यांशी संपर्क साधून प्रत्यक्ष प्रकल्पाचे जागी या मान्यवर अतिथींना घेवून जाणे, प्रकल्पाच्या भेटीसाठी या अतिथींची व्यवस्था संबंधित अधिकार्‍यांकडून करवून घॆणे.
साहित्य:
  • म्हाडातर्फे दर तीन महिन्यांनी प्रकाशित होणार्‍या "परिसर परिचय" या ग़ृहपत्रिकेचे संपादन प्रकाशन, वृत्त संकलन, वाटप, पत्रव्यवहार आदी बाबी पाहणे.
  • म्हाडातील विविध कार्यालयांतील दूरध्वनीची सूची तयार करून डायरी प्रसिध्द करणे.
अन्य कामे:
  • २६ जानेवारी व १५ आँगस्ट या दोन महत्वाच्या राष्ट्रीय दिनी ध्वजवंदनाचे संपूर्ण कार्यक्रमाचे आयोजन करणे, उदा: परिपत्रक, चहापाणी व्यवस्था, ध्वजारोहण व्यवस्था, अतिथींना ध्वज स्थानापर्यत इतमानाने घेवून जाणे इत्यादी शिष्टाचार.
  • म्हाडाच्या विविध प्रादेशिक मंडळामार्फत काढण्यात येणार्‍या सोडतीच्या प्रसंगी उपस्थित राहाणे.

उपमुख्य अभियंता (प्रकल्प, नियोजन व संकल्पना) या परिमंडळाच्या अधिपत्त्याखाली येत असलेली महत्त्वाची कामे.

  • मुंबई मंडळातील विविध गृहनिर्माण योजनांचे प्रशासकीय मान्यतेचे प्रस्ताव आर्थिक वर्धनक्षमता तपासून शिफारशीसह मुख्य अभियंता - II / प्राधिकरण व माननीय उपाध्यक्ष / प्राधिकरण यांच्याकडे मंजूरीकरीता सादर करणे.
  • मुंबई मंडळातील विविध योजनांच्या तांत्रिक मंजूरीसाठी प्राप्त झालेली अंदाजपत्रके तांत्रिकदृष्टया तपासून सदर अंदाजप्रत्रके शिफारशीसह मुख्य अभियंता - II / प्राधिकरण यांच्याकडे मंजूरीकरीता सादर करणे.
  • गृहनिर्माण योजनांचे प्रारूप निविदांचे प्रस्ताव, त्यातील तरतूदी व अभिप्रेत अर्थ तपासून मुख्य अभियंता - II / प्राधिकरण यांच्याकडे मंजूरीकरीता सादर करणे.
  • विविध गृहनिर्माण योजनाकरीता अर्हता प्राप्त ठेकेदारांची नियुक्ती करण्याबाबत मुख्य अभियंता - II / प्राधिकरण यांनी प्रनिस विभागास निर्दिष्ट केलेल्या प्रस्तावांचा परिनिरीक्षण/छाननी अहवाल शिफारशीसह मुख्य अभियंता - II / प्राधिकरण यांना सादर करणे.
  • मुंबई मंडळातील गृहनिर्माण योजनांचा बांधकाम कार्यक्रम, सुधारीत बांधकाम कार्यक्रम, अर्थसंकल्पीय अंदाजपत्रक मुख्य अधिकारी / मुंबई मंडळ व मुख्य अभियंता / प्राधिकरण यांना सादर करणे.
  • विधिमंडळ अधिवेशन काळात प्राप्त होणार्‍या विधान सभा / विधान परिषद प्रश्नांची उत्तरे शासनास पाठवण्यासबंधात समन्वय साधणे व पर्यवेक्षण करणे.
  • मुंबई मंडळाअंतर्गत विविध योजनांचा मासिक प्रगती अहवाल मुख्य अधिकारी मुंबई मंडळ यांच्याकडे मंजूरीसाठी पाठविणे.
  • मुंबई मंडळाअंतर्गत विविध योजनांचा २० कलमी कार्यक्रम अहवाल पाठविणे.
  • मुख्य अधिकार्‍यांच्या / विभाग प्रमुखांच्या बैठकीसाठी गृहनिर्माण योजना बाबतची तांत्रिक माहिती मुख्य अधिकारी मुंबई मंडळ यांना सादर करणे.
  • विविध गृहनिर्माण योजनांकरीता तांत्रिक बाबीविषयी मुख्य अभियंता -II / प्राधिकरण यांना सहाय्य करणे.
  • बंद झालेल्या गिरण्यांच्या जमिनीवर सुधारीत विकास नियंत्रण नियमावली कलम ५८ अंतर्गत म्हाडास प्राप्त झालेल्या जमिनीवर गिरणी कामगारांसाठी घरे व संक्रमण शिबीर यांच्या विकासाची कामे करणे.
  • ब्रुहनमुंबइ महानगरपालिका हद्दीतील बन्द/आजारी गिरिणितील कामगारांची माहिती संकलमन मोहिम .

उपमुख्य अभियंता (स्थापत्य) या परिमंडळाच्या अधिपत्त्याखाली येत असलेली महत्त्वाची कामे.

  • प्रशासकीय मान्यतेचे प्रस्ताव माननीय मुख्य अभियंता - II /प्राधिकरण यांच्यामार्फत माननीय उपाध्यक्ष प्राधिकरण यांना सादर करणे.
  • अंदाज पत्रकाची तांत्रिकदृष्टया तपासणी करून सदर प्रस्ताव तांत्रिक मंजूरीकरीता माननीय मुख्य अभियंता - II/प्राधिकरण यांना सादर करणे.
  • प्रारूप निवीदा प्रस्तावाची तांत्रिकदृष्टया तपासणी करून सदर प्रस्ताव मंजूरीकरीता माननीय मुख्य अभियंता / प्राधिकरण यांना सादर करणे.
  • निविदा स्विकृती प्रस्तावाची तपासणी करणे.
  • बांधकाम कार्यक्रम, सुधारीत बांधकाम, कार्यक्रम अंदाजपत्रक, सुधारीत अंदाजपत्रक याबाबतची सर्व माहिती जमा करून नोंद करणे.
  • मुंबई मंडळाच्या अधिपत्त्याखाली तसेच सबंधित परिमंडळाशी विधान परिषद / विधान सभा प्रश्नांची उत्तरे शासनास त्वरीत सादर करण्याबाबत सहनियंत्रण करणे.
  • मासिक प्रगती अहवाल माननीय उपाध्यक्ष प्राधिकरण यांना माननीय मुख्य अधिकारी मुंबई मंडळ यांच्यामार्फत नियोजीत वेळेस सादर करणे.
  • २० कलमी कार्यक्रम तसेच बी.एस.यु.पी / प्रकल्पाचा प्रशासकीय अहवाल / प्रगती अहवाल नियोजीत वेळात सादर करणे.
  • विभाग प्रमुख तसेच परिषदेसाठी आवश्यक असलेली तांत्रिक माहिती / अहवाल तयार करून माननीय मुख्य अधिकारी / मुंबई मंडळ यांना सादर करणे.
  • माननीय मुख्य अभियंता /प्राधिकरण यांचेकडून घरबांधणी प्रकल्पाबाबत प्राप्त झालेल्या प्रस्तावाची तांत्रिक तपासणी करणे.

उपमुख्य अभियंता (एस.आर.डी.)यांची कार्यपध्दती खालीलप्रमाणे आहे :

  • मुं.इ.दु.वपु. मंडळाने हस्तांतरीत केलेल्या मोकळ्या जमिनीवर संयुक्त गृहनिर्माण योजना राबवणे.
  • सक्षम प्राधिकार्‍याकडून योजनांना प्रशासकीय मान्यता घेणे.
  • गृहनिर्माण विभाग, महाराष्ट्र शासन यांच्यावतीने पूर्वरचित साहित्य वापरुन बांधकाम करणार्‍या अभिकर्त्याची नोंदणी प्रक्रिया करणे.
  • म्हाडाचे ठरावानुसार कंत्राटदांरास स्विकृतीपत्र देणे.
  • बृहन्मुंबई महानगरपालिकेकडून नकाशांना मंजूरी मिळविणे व सक्षम प्राधिकार्‍याकडून आवश्यक परवानगी मिळविणे.
  • सक्षम प्राधिकार्‍याची तांत्रिक मंजूरी घेणे.

संरचना

अभियांत्रिकी विभागाचे मुख्य हे मुख्य अभियंता - I,II आणि III असून प्राधिकरणांच्या सर्व तांत्रिक कर्तव्य व यासंबंधातील सहकार्य प्रर्यवेक्षण व नियंत्रण याकडे लक्ष देतात. याबाबतची संरचना म्हाडा संस्थेच्या आराखडयात दाखवण्यात आलेली आहे.

कार्य आणि जबाबदारी
  • प्राधिकरणातील तांत्रिक बाबीमध्ये सहयोग, पर्यवेक्षण व नियंत्रण तसेच संबंधित जमिनीची प्रकरणे.
  • म्हाडा व शासनातील वरिष्ठांना तांत्रिक बाबीमध्ये सल्ला देणे.
  • आवश्यकतेनुसार शासन, म्हाडा व मंडळे यांच्या विविध बैठकींना हजर राहणे.
  • त्यांच्या अखत्यारितील विविध मंडळांच्या संबंधात पर्यवेक्षण व तक्रारींची शहानिशा करणे.
  • उपाध्यक्ष तथा मुख्य कार्यकारी अधिकारी / प्राधिकरण यांनी दिलेले इतर विषयांची कामे.